Katowice pomnikami stoją
Mimo, iż Katowice nie należą do najstarszych miast Górnego Śląska to nie od dziś wiadomo, że mogą pochwalić się bogatą historią, z którą związane są ważne wydarzenia, miejsca i osoby. Katowice prawa miejskie uzyskały w roku 1866, a twórcą założeń urbanistycznych był Heinrich Moritz August. Tereny współczesnej aglomeracji, nawet za czasów rozbiorów od wieków były mocno przesiąknięte Polską, a to znaczyło, że nie było innego wyjścia jak Katowice odzyskać, obronić a następnie upamiętnić bohaterów minionych epok. Spacerując po ulicach miasta, na każdym kroku można spotkać liczne pomniki, tablice pamiątkowe, a nawet całe połacie zabytkowych budynków czy placów, które nie tylko przypominają o ważnych datach, ale również o spuściźnie poprzednich pokoleń. Przed Wami kilka przykładów uwiecznienia wspomnień minionych lat w postaci m.in. kamiennych monumentów.
Pomnik Powstańców Śląskich – aktualnie, nie wyobrażamy sobie miasta bez tej charakterystycznej konstrukcji zlokalizowanej w Parku Powstańców Śląskich przy wjeździe na ulicę Korfantego naprzeciwko Spodka. Został wzniesiony dość późno, odsłonięty 1 września 1967 miał dwóch autorów – profesora Grzegorza Zemłę oraz Wojciecha Zabłockiego. Kształt pomnika to charakterystyczne „orle skrzydła” z brązu symbolizujące trzy powstania śląskie. Miejsce jego usytuowania również nie jest przypadkowe, postawiono go na dawnym cmentarzu wyzwolicieli Katowic. Stalowa konstrukcja pomnika została odlana w Zakładach Urządzeń Technicznych w Gliwicach i podarowana Katowicom przez społeczeństwo mieszkańców stolicy – Warszawy w podzięce za pomoc w odbudowie miasta. Monument jest uznawany za jeden z najlepiej zaprojektowanych i najcięższych w Polsce.
Ciekawostka: pierwotnie bryła pomnika miała być wykuta w granicie, zdecydowano się jednak na bardziej drogocenny brąz. Same skrzydła są puste w środku, ale za to wzmocnione są umieszczoną wewnątrz stalową konstrukcją. Na każdym z nich widnieje data kolejnych powstań. W latach 2005 – 2006 pomnik został wyremontowany.
Wieża wodna w Borkach – projekt hydrotechniczny powstały w 1912 roku będący niegdyś bardzo ważnym elementem systemu wodociągowego stworzonego w zakładach Giesches Erben. Powstanie najwyższej wieży wodnej w Katowicach związane jest z budową nowych hut w Katowicach – a co za tym szło – z rosnącymi potrzebami dostępu do nowych źródeł wody przemysłowej. Wieża jest jednym z trzech obiektów, które pozostały po hucie Uthermanna. Gamach liczy 62 metry wysokości i jest jednym z najwyższych (biorąc pod uwagę charakter budowli) w Europie. O wydajności systemu wodociągowego nie wiadomo wiele, można domyśleć się, że był bardzo wydajny, bowiem huty mimo wydarzeń takich jak I wojna światowa, powstania czy plebiscyt stale się rozwijały. Wieża straciła swoje pierwotne znaczenie w latach 60. XX wieku, gdy zaprzestano poboru wody z Brynicy, a dystrybucję oparto na hydroforach. W późniejszych latach wykorzystywano ją jako halę produkcyjną – obecnie nie ma swojego praktycznego przeznaczenia. W późniejszych latach okazało się, że stanowiła również ważny punkt obserwacyjny stojąc przy granicy prusko – rosyjskiej. Współcześnie pozostaje reliktem przeszłości.
Ciekawostka – w okresie międzywojennym istniało ryzyko zawalenia się gmachu. Spowodowane to było szkodami górniczymi. Wieża w Borkach zagrała również w filmie Kazimierza Kutza – „Sól ziemi czarnej”.
Pomnik Wojciecha Korfantego – Wojciech Korfanty był polskim przywódcą narodowym Górnego Śląska stojącym na czele III powstania śląskiego. Monument wykonany z brązu z wizerunkiem Korfantego autorstwa Zygmunta Brachmańskiego usytuowany jest na placu Sejmu Śląskiego w Katowicach. W roku 1997 wmurowano akt erekcyjny pod budowę pomnika. W uroczystości wziął udział m.in. wnuk bohatera śląskiego – Feliks Korfanty i wnuczka Maria Rupp. Wojciechowi Korfantemu pośmiertnie nadano Order Orła Białego. Odsłonięcie podobizny odbyło się 19 czerwca 1999 roku. Pomnik znajduje się na platformie w kształcie trapezu, w miejscu planowanego niegdyś pomnika Józefa Piłsudskiego. Znajduje się tam również tablica z cytatem ojca niepodległej Polski – „Jedną tylko wypowiadam prośbę do ludu Śląskiego, by pozostał wierny swym zasadom chrześcijańskim i swemu przywiązaniu do Polski”.
Ciekawostka: Pomnik mierzący (wraz z cokołem) około siedem metrów powstał z inicjatywy członków Związku Górnośląskiego, m.in. Joachima Otte.
Zabytkowe osiedle Nikiszowiec – dzielnica Katowic, którą charakteryzują ceglane familoki z czerwonymi obwódkami dookoła okien. Zdrobniale „Nikisz” jest także osiedlem patronackim wpisanym do rejestru zabytków, znajdującym się na Szklaku Zabytków Techniki. Wzniesiony w latach 1908 – 1918 dla górników ówczesnej kopalni „Giesche” przez architektów Emila i Georga Zillmannów stanowi nie tylko atrakcję dla turystów z całego świata, ale jest także żywym pomnikiem górniczej przeszłości Górnego Śląska. Zwarta zabudowa o charakterze miejskim, swoiste punkty takie jak – kościół pw. św. Anny, budynek poczty z mozaiką, skwer Zillmannów czy budynek dawnego magla od lat kilku budzą zachwyt, szczególnie, że osiedle przetrwało do naszych czasów w niemal nienaruszonym stanie. Na uwagę zasługują także liczne zdobienia, które wyróżniają na pierwszy rzut oka identyczną fasadę poszczególnych bloków oraz zielone dziedzińce, w których dawniej mieściły się np. chlewiki. W centralnym punkcie układu urbanistycznego Nikiszowca rozciąga się plac Wyzwolenia. Miejsce stało się bardzo modne, również ze względu na położone tutaj kawiarnię i restaurację z typowo śląską kuchnią – Śląską Prohibicję.
Ciekawostka: osiedle stanowi centrum lokalnej kultury dzięki corocznym jarmarkom, odpustom oraz pochodom górniczym z okazji święta górników – Barbórki.
Pomnik Harcerzy Września – znajdujący się w ścisłym centrum miasta, a dokładniej na placu Obrońców Katowic został wzniesiony w 1983 roku ku czci poległych harcerek i harcerzy, którzy w trakcie II wojny światowej stawiali zaciekły opór nazistowskiemu okupantowi i ponieśli męczeńską śmierć. Autorami rzeźby byli rzeźbiarz Zygmunt Brachmański i architekt Michał Kuczmiński. Na monumencie można przeczytać napis: „Wszystko co nasze Polsce oddamy. Śląsk swoim harcerkom i harcerzom poległym w latach 1939 – 1945”. Miejsce postawienia pamiątkowej rzeźby nie jest przypadkowe, położony jest kilka kroków od miejsca, gdzie niemieccy zbrodniarze zamordowali ponad 100 Polaków (wśród nich właśnie harcerzy i powstańców śląskich). Śmierć ponieśli na podwórzu kamienicy przy ówczesnej ulicy Zamkowej na prawym brzegu rzeki Rawy. Każda z postaci uwieczniona w brązie istniała naprawdę – to Ryszard Kot, Olga Kamińska Prokopowa, Stanisław Sołtys i Józef Pukowiec.
Ciekawostka: Dwoje harcerzy na pierwszym planie ma z tyłu zawiązane ręce.
Pomnik poległych górników KWK „Wujek” – pamiątkowy krzyż znajduje się w dzielnicy Brynów tuż przed głównym budynkiem kopalni. Pomnik jest jednym z symboli tragicznej historii Katowic i śląskiego przemysłu. Jest to miejsce pamięci dziewięciu górników zamordowanych przez ZOMO w dniu 16 grudnia 1981 roku. Pomnik został zaprojektowany przez Alinę Borowczak-Grzybowską i Andrzeja Grzybowskiego. Oprócz charakterystycznego 33-metrowego krzyża, w cokole, zostały umieszczone urny z ziemią z grobów dziewięciu górników. Każdej ofierze poświęcony jest indywidualny krzyż. Na pomniku znajdują napisy: „W hołdzie górnikom poległym 16. XII.1981 roku w obronie wolności i solidarności w 10 rocznicę” oraz „A kto się zbudzi – ogień pochwali a którzy zginą – ogień podsycą…”. Elementem pomnika jest również mur kopalni stojący za monumentem, na którym umieszczono dwa napisy. Po lewej stronie umieszczono kolumnadę składającą się z czterech filarów, z nią na murze znajdują się kolejne pamiątkowe tablice. Odsłonięcie obecnego pomnika miało miejsce 15 grudnia 1991 r. w wydarzeniu uczestniczył prezydent Lech Wałęsa. Postawienie pomnika jest świadectwem braku akceptacji dla ówczesnego sytemu oraz przywiązania Polaków do idei wolnościowych.
Ciekawostka: od grudnia do stycznia 1982 w tym miejscu, na pamiątkę tragicznego wydarzenia stał drewniany krzyż, ustawiony przez kolegów zamordowanych górników. Został on usunięty przez władze, ale w jego miejsce postawiono kolejny. Obecnie jest on częścią dużego pomnika i zamontowany jest w ramionach dużego krzyża.
Nie sposób wymienić i opisać wszystkie pamiątki przeszłości, które możemy spotkać na terenie Katowic. W każdej dzielnicy – w parkach, na placach lub w dziedzińcach kamienic zarówno współczesne pomniki, inskrypcje jak i poprzemysłowe ruiny kryją w sobie ciekawe wydarzenia z życia miasta i jego mieszkańców. Niekiedy historie te są przykre i bolesne, ale tym bardziej zasługują na uczczenie i pozostawienie po nich trwałych śladów dla przyszłych pokoleń. Na osi czasu znajdą się również takie momenty, które przywołują miłe wspomnienia. One również zasługują na upamiętnienie – napawają wtedy dumą i umacniają w przekonaniu, że Katowice od zawsze miały ogromną rolę w kształtowaniu tożsamości Polaków.