Place Katowic 2

Place w Katowicach

Część 2 – plac Miarki, plac Sejmu Śląskiego

Plac Miarki

Kim był Karol Miarka? Był to polski działacz społeczny oraz nauczyciel, pisarz i publicysta – żarliwy krzewiciel języka polskiego. Wielokrotnie karany i wieziony za działalność na rzecz ludu polskiego na Śląsku. To właśnie od nazwiska tego ważnego dla regionu człowieka, plac usytuowany w południowej części Śródmieścia, pomiędzy ulicami Jana Kochanowskiego i Tadeusza Kościuszki zyskał swoją nazwę.

Plac wytyczono na przełomie XIX i XX wieku po południowej stronie linii kolejowej przebiegającej przez Katowice. Powodowało to, iż teren ten, początkowo nie był atrakcyjny dla powstawania nowych architektonicznych pierzei bliżej centrum miasta zlokalizowanego na północ od torów. Mapy z lat 1862 i 1884 ukazują, że na terenie obecnego placu długo była niezabudowana pustka. Dopiero w 1895 roku pojawił się zarys placu z widniejącą nazwą Blücherplatz. W jego północno-zachodnim rogu istniały w tym czasie zabudowania, wzniesione wcześniej przy obecnej ulicy Kościuszki. Plan górniczy z około 1902 roku także pokazuje niepełną zabudowę, jednak da się dostrzec, że w ciągu siedmiu lat powstała cała północna pierzeja rozciągnięta pomiędzy obecną ulicą Kochanowskiego. Również początek współczesnej ulicy Jagiellońskiej posiadała zabudowę towarzyszącą równocześnie wschodnią pierzeję placu. W narożniku zachodnim i u wylotu dzisiejszej ulicy Kopernika cały czas były pustki.

Dzięki planom z 1904 roku wiadomo, że to był jeden z pierwszych placów (jak nie pierwszy) na południe od torów kolejowych, zagospodarowany zielenią. W latach 1910-1912 wzdłuż skweru powstało torowisko tramwajowe prowadzące z Rynku do obecnego Parku Kościuszki. Wkrótce wszystkie wolne miejsca pry placu zostały zabudowane. Na mapie powstałej w 1913 roku można zauważyć precyzyjny przebieg alejek, które zostały już przedstawione wraz ze sporych rozmiarów drzewami na pocztówce kilka lat wcześniej. Na środku skweru usytuowany był okrąg, od którego odchodziło osiem ścieżek, a dodatkowo plac obiegał drugi – większy. Całość była delikatnie przesunięta w kierunku południowym.

Po przyłączeniu Katowic do Polski plac zyskał nową nazwę – plac Karola Miarki. W dwudziestoleciu międzywojennym skwer wzbogacił się o pomnik upamiętniający Stanisława Moniuszkę. W 1932 roku na placu wybudowano stację pomp katowickich wodociągów, która doprowadzała wodę do południowych dzielnic miasta. Zbiornik był zamiennikiem wcześniejszego, uszkodzonego i mieścił się w okolicy dzisiejszych szaletów. Skwer w końcu stał się typowym, miejskim placem, na którym odbywał się m.in. handel.

W sierpniu 1939 roku, na placu, rozpoczęto kopanie rowów potrzebnych do ewentualnej obrony miasta przed najeźdźcą. Spodziewano się, że po przełamaniu oporu w parku Kościuszki Niemcy wkroczą m.in. ulicą Kościuszki do Katowic, idąc również przez skwer. Po zajęciu miasta ponownie zmieniono nazwę na tę sprzed 1922 roku i wyburzono pomnik Moniuszki. Po roku 1945 plac odzyskał swoją, polską nazwę. Znalazły się również środki na odbudowę pomnika. W latach 50 XX wieku na tym obszarze mieścił się plac zabaw – obecnie usytuowane jest tutaj targowisko. W 1970 roku przy placu działała popularna kawiarnia „Telimena”. Obecnie miejsce to ma znaczenia i handlowe, i rekreacyjne, a przy tym pełni istotną role komunikacyjną. To w tych okolicach tor tramwajowy biegnący po jego południowej stronie umożliwia zawracanie składów. Na placu znajdują się także fontanny, zainstalowano je w 2000 roku. Zespołowi fontann nadano imię Karlik. W 2008 roku pojawił się pomysł przebudowy terenu skweru – pod placem miała pojawić się galeria handlowa z podziemnym parkingiem. Prace jednak zaniechano.

 

Plac Sejmu Śląskiego

Plac mieści się pomiędzy ulicami: Jagiellońską, Ligonia oraz Lompy, a jego nazwa nawiązuje do gmachu dawnego Sejmu Śląskiego, który jest obok. Część placu zajmuje parking samochodowy, pozostały teren natomiast pełni funkcję reprezentacyjne. Na parceli organizowane są m.in. uroczystości państwowe, koncerty, happeningi oraz wystawy. Często zbierają się tu różne grupy zawodowe, aby pikietować.

Początki placu ściśle związane są z budową gmachu Sejmu Śląskiego, która miała miejsce od 1925 do 1929 roku. Przed I wojną światową teren ten nie był zagospodarowany, otaczały go jedynie pierwsze wytyczane uliczki. Gdy Katowice znalazły się w państwie Polskim, tereny leżące na południe od linii kolejowej postanowiono wykorzystać pod zagospodarowanie nowymi budynkami użyteczności publicznej dla administracji polskiej. Nie ukrywano, że najważniejszą inwestycją w tym miejscu, było wzniesienie budynku Sejmu Śląskiego. Plac w tym czasie (jeszcze bez oficjalnej nazwy) służył jako zaplecze do gromadzenia materiałów budowlanych. Po północnej stronie skweru, a dokładnie od ulicy Jagiellońskiej, zasadzono drzewa. Działka przez dłuższy czas nie miała nawierzchni twardej.

W piętnastą rocznicę wybuchu III powstania śląskiego, odbyła się tu uroczysta msza święta. Rok wcześniej, czyli w 1935, przystąpiono do budowy gmachu Urzędów Niezespolonych – w ten sposób, po oddaniu go do użytku, wszystkie trzy pierzeje placu były zabudowane. Północą granicę skweru wyznaczała jezdnia ulicy Jagiellońskiej. 16 października 1938 roku odbyła się uroczystość nadania oficjalnej nazwy – plac Powstańców – przemianowanej później na współczesną – plac Sejmu Śląskiego. Tablicę z nazwą odsłonił ówczesny prezydent miasta – Adam Kocur. Na Placu odbył się też koncert Jana Kiepury i Jerzego Gardy, z którego dochód został przekazany Funduszowi Obrony Narodowej. W planach było również wzniesienie pomnika Józefa Piłsudskiego, ale powstał tylko cokół.

Po II wojnie światowej teren ten został zaproponowany jako miejsce idealne na Pomnik Powstańców Śląskich. W roku 1957 w willi-pałacyku, znajdującym się w południowej pierzei, zainaugurowała swoją działalność Telewizja Katowice. Niestety, pierzeja z pałacykiem i dawną Hurtownią Wyrobów Tytoniowych zostały rozebrane. W ten sposób teren został przygotowany pod budowę nowego gmachu służącego organizacji partyjnych zjazdów. W 1977 roku rozpoczęto prace nad wzniesieniem budynku będącego siedzibą Centrum Kultury Katowice − dawniej Górnośląskiego Centrum Kultury. W czerwcu 1999 roku na placu odsłonięto pomnik Wojciecha Korfantego, który stoi tutaj do dzisiaj.

Źródło: Ulice i place Katowic wyd. III, Grzegorz Grzegorek